|
Selenyum
|
|
Selenyum Periyodik cetvelin VI A grubunda bulunan kimyasal bir element. Se sembolüyle gösterilir. 1817 yılında Berzelius tarafından kurşun odalar çamurundan elde edilmiştir.
Bulunuşu: Tabiatta serbest halde çok azdır. Genellikle kurşun, demir, bakır ve gümüş cevherlerinde sülfürlerle birlikte selenürler hâlinde bulunur. Kurşun odalar metoduyla sülfürik asit üretimi yapılırken kurşun odalar çamurunda bir yan ürün olarak açığa çıkar. Sülfit asidiyle elementel hâle indirgenen selenyum, nitrat asidiyle yükseltgenir. Buradan indirgenme yapılarak elementel selenyum elde edilir.
Özellikleri: Selenyum, periyodik tabloda kükürdün altında bulunur. Atom numarası 34, atom ağırlığı 78,96’dır, elektron düzeni Ar 3d10 4s2 4p4 olup, bileşiklerinde 2-, 4+ ve 6+ değerliklerini alır. Atom ağırlıkları 74, 76, 77, 78, 80 ve 82 olan 6 tâne kararlı izotopu vardır.
Selenyumun, pekçok allotropu vardır. Bunlardan en yaygın olanı metal görünümündeki kristalleşmiş gri selenyumdur. Yoğunluğu 4,8’dir; 217°C’de erir ve yaklaşık 685°C’de koyu kırmızı dumanlar çıkararak kaynar. İyi bir ısı ve elektrik iletkenidir. Işığa mâruz kaldığında elektrik iletkenliği artar. Bu özelliğiyle fotoelektrik hücre olarak kullanılır. Eritilmiş selenyumun âniden soğutulmasıyla amorf yapıda, koyu kahverengi bir katı elde edilir. Selenyumun bu türü ısı ve elektriği iletmez. Hafifçe ısıtıldığında kristalleşmiş kırmızı selenyuma dönüşür.
Selenyum, kimyâsal özellikleri bakımından kükürde benzer.Havada mavi bir alevle yanarak selenit anhidriti (SeO2) verir. Kükürt, fosfor, hidrojen ve halojenlerle birleşir. Metallerle sülfürlere benzeyen selenürleri verir. Oksijenli kökleri selenit (SeO32) ve selenat (SeO42-) sülfit ve sülfat gibi olup, yükseltgeme vâsıtalarıdır. Hidrojen selenür (H2Se) bir gaz olup, asitlerin metale etkisiyle meydana gelir. Toksik olup, kötü bir kokusu vardır.
Bakır ve kurşun selenürler hâriç, bütün selenyum bileşikleri toksiktir. Etkileri arseniğinkine benzer.
|